De ProBio-studie is een klinische studie in verschillende Belgische ziekenhuizen waarbij mannen met uitgezaaide prostaatkanker behandeld worden met een doelgerichte therapie, gekozen op basis van het tumorprofiel in het bloed.
Wie zijn de patiënten in de ProBio-studie?
De 'Prostaat Biomerker' of ProBio-studie richt zich op mannen met uitgezaaide prostaatkanker, die na hun eerste hormoontherapie, terug hervallen en bijgevolg een nieuwe behandeling moeten starten voor hun castratieresistente prostaatkanker. De voorgestelde studie gaat uitgevoerd worden bij 200 patiënten, in 11 verschillende ziekenhuizen in België.
Wat is op dit moment de situatie voor prostaatkanker?
Prostaatkanker is de meest voorkomende kanker bij mannen in België. Volgens gegevens van het Belgisch Kankerregister werd in 2016 de ziekte bij 9.050 mannen vastgesteld. Gelukkig blijft bij de meerderheid de ziekte beperkt tot de prostaat en is men na de juiste lokale behandeling genezen. Maar de artsen zien soms patiënten waarbij de prostaatkanker na de behandeling uitzaait of zien ze patiënten waarbij er bij de diagnose reeds uitzaaiingen zijn. Dit laatste komt in ca. 15% van de diagnoses voor. Voor mannen met uitgezaaide ziekte is er nog te weinig geweten over de juiste behandeling, voor de juiste patiënt, op het juiste tijdstip.
Wat is het doel van het project?
De ProBio-studie is een klinische studie, in samenwerking met het Karolinska Instituut in Stockholm (Zweden). De bedoeling van ProBio is om op basis van een bloedafname, ook wel een vloeibare bioptie genoemd, te weten te komen welke man gaat reageren op welke standard-of-care behandeling, zoals schematisch voorgesteld in Figuur 1. Belangrijk hierbij is te begrijpen dat tijdens de ontwikkeling van de uitgezaaide ziekte er binnenin prostaatkankercellen veranderingen doorgaan in het DNA, i.e. het erfelijk materiaal, van de tumorcel. De onderzoekers hebben geleerd dat sommige van deze veranderingen kunnen zorgen dat de kanker ongevoelig wordt aan de behandeling. Deze ongevoeligheid of resistentie resulteert dan in kankercellen die blijven doorgroeien, en dat er bijgevolg een andere behandeling moet opgestart worden. De gedetecteerde veranderingen in het DNA van kankercellen, die een indicatie geven omtrent de gevoeligheid voor een bepaalde behandeling, noemt men ook wel biomerkers. Momenteel is het opsporen van deze biomerkers afhankelijk van een ingrijpende weefselbioptie, waarbij men met behulp van een fijne naald de uitzaaiing in het lichaam moet aanprikken. Dit is niet altijd zonder risico voor de patiënt en soms technisch onmogelijk. Het ProBio-team is in staat om diezelfde veranderingen of biomerkers te detecteren aan de hand van circulerende celvrije DNA-moleculen in het bloed van de patiënt. De ProBio-studie heeft de klinische validatie van dit concept als doel, en wil de informatie uit de vloeibare biopsie meteen implementeren in het behandelingsschema van de patiënt.
Figuur 1. De analyse van het circulerend DNA, afkomstig van de tumor in het bloed van patiënten met uitgezaaide prostaatkanker, kan resulteren in een gepersonaliseerde behandeling van de ziekte waarbij de behandelende arts op voorhand zou weten wie wel (lichtblauw) en wie niet (rood) gevoelig is voor een bepaalde behandeling.
Hoe zullen de resultaten van het onderzoeksproject leiden tot concrete veranderingen van de situatie voor de patiënt?
De ProBio-studie zal finaal resulteren in een minimaal invasieve bloedafname en test, waarbij de behandelende arts op voorhand zal weten of de man baat zou hebben bij een bepaalde behandeling. Op deze manier zou ProBio de eerste klinische studie zijn dat de selectie van de behandeling laat sturen door de resultaten van een bloedanalyse. Dit zal in de toekomst resulteren in een veel gerichtere en gepersonaliseerde behandeling van patiënten, waarbij elke patiënt een therapie op zijn maat krijgt en niet onnodig de bijwerkingen van ineffectieve behandelingen moet ondergaan.
Zijn er eventuele samenwerkingen met andere centra gepland? Zo ja, hoe ziet deze samenwerking er dan uit?
ProBio wil gepersonaliseerde geneeskunde spoedig implementeren in de dagelijkse praktijk. Hiervoor gaat de ProBio-studie multicentrisch te werk en werd er een ProBio-consortium opgericht, waarbij verschillende ziekenhuizen in België zullen samenwerken met Zweedse ziekenhuizen om de studie tot een goed einde te brengen.
Wat is de huidige nood voor patiënten met uitgezaaide prostaatkanker en hoe kunnen we dit oplossen?
Tot op heden worden patiënten met uitgezaaide prostaatkanker nog vaak behandeld met belastende therapieën, waarvan we op voorhand niet weten of deze ook echt effect zullen hebben bij de patiënt. Dat wil zeggen dat de patiënt niet zeker is of de behandeling wel een gunstig resultaat voor hem zal opleveren, maar wel dat hij de last van soms zeer uitgesproken nevenwerkingen kan hebben. Bijgevolg is er dus voor die mannen een verminderde levenskwaliteit. De nood van deze patiënten is dus dat zij de juiste behandeling op het juiste moment krijgen dat resulteert in een anti-tumorale behandeling met een maximaal effect.
De oplossing voor deze patiënten is een zeer jonge tak van de geneeskunde, die men de gepersonaliseerde of precisie geneeskunde noemt. Deze streeft ernaar om de moleculaire eigenschappen van de kankercellen (d.m.v. het opsporen van veranderingen in het DNA van kankercellen) en de gevoeligheid of ongevoeligheid voor een bepaalde therapie in kaart te brengen. Waarbij dit bij sommige kankers al meer bestudeerd is en toegepast wordt in de dagelijkse klinische praktijk, is dit voor uitgezaaide prostaatkanker nog onbestaande. Tevens is de huidige methode om de veranderingen in het DNA van kankercellen op te sporen afhankelijk van de analyse van tumorweefsel, wat een invasieve ingreep vergt bij de patiënt.
Het opzet van de gepersonaliseerde geneeskunde is om op termijn deze moleculaire eigenschappen van de kankercellen op te sporen aan de hand van een simpele en niet-invasieve bloedafname, en zodoende de patiënt een behandeling op maat te geven, volledig aangepast aan zijn ziekte, waarbij men wil zorgen dat de patiënt niet onnodig wordt belast met ineffectieve behandelingen.
Hoe kan ProBio het verschil betekenen voor (toekomstige) patiënten en bijdragen aan concrete oplossingen voor de nood van deze patiënten?
Zoals reeds hoger besproken is er nog maar weinig gekend over hoe we de detectie van veranderingen in het DNA van prostaatkankercellen kunnen gebruiken in de klinische praktijk.
We weten dat ongevoeligheid voor een bepaalde therapie samenhangt met deze veranderingen, maar dit is nog nooit getest in de context van een gerandomiseerde klinische studie.
En dit is nu juist wat ProBio wil doen. Voor de patiënten in de studie, en voor de toekomstige patiënten met uitgezaaide prostaatkanker, willen de ProBio-onderzoekers de oplossing bieden van gepersonaliseerde geneeskunde zodat men een nieuwe behandeling kan opstarten, wetende dat de gekozen behandeling effectief zal werken. Op deze manier zal het ProBio-onderzoeksproject het verschil betekenen op vlak van het behalen van een zo hoog mogelijk voordeel van de therapie met zo weinig mogelijk nevenwerkingen.
Niettegenstaande het feit dat de centrale focus van ons onderzoeksproject de man met uitgezaaide prostaatkanker is, is het belangrijk dat het ProBio-team dit onderzoek uitvoert, want het opsporen van veranderingen in het DNA van kankercellen is makkelijk toepasbaar en overdraagbaar naar andere kankers. Dit is belangrijk, want het concept van gepersonaliseerde geneeskunde in de oncologie dient de nieuwe standaard te worden voor de behandeling van alle tumoren.
Tevens heeft de ProBio-studie ook een socio-economische luik. De kostprijs van oncologische therapieën, waarvan we momenteel maar moeilijk kunnen voorspellen of ze gaan werken, ligt zeer hoog. Op deze manier wil ProBio in de toekomst vermijden dat bepaalde behandelingen, die zeer duur zijn maar geen effect voor de patiënt hebben, niet meer voorgeschreven worden.
Wat zijn de concrete voordelen voor de levensverwachting en/of levenskwaliteit?
Op heden worden er nieuwe behandelingen gestart zonder dat men weet of de nieuwe behandeling wel degelijk een gunstig effect zal hebben bij de patiënt in kwestie. Tevens kan de patiënt mogelijks last hebben van zeer uitgesproken nevenwerkingen zonder dat hij een voordeel haalt uit de behandeling. ProBio heeft als doel een therapie op maat van de patiënt voor te schrijven, met een zo hoog mogelijk voordeel van de behandeling en zo weinig mogelijk nevenwerkingen. Op de korte termijn kunnen deelnemende patiënten het directe voordeel hebben dat de keuze van een gepersonaliseerde behandeling (m.a.w. op basis van het profiel in het bloed) meteen aanslaat en dus bijgevolg:
- de patiënt niet onnodig wordt blootgesteld aan de nevenwerkingen van een niet-effectieve behandeling, en dus een betere levenskwaliteit heeft.
- de levensverwachting verlengd wordt omdat de patiënt meteen de juiste behandeling krijgt met maximale anti-tumorale werking, in tegenstelling tot de huidige praktijk waarbij men pas na 2-3 maanden kan evalueren om men de juiste therapie heeft opgestart.
Hoe beperkt ProBio de belasting voor de deelnemende patiënt tot een minimum?
ProBio is een interventionele studie waarbij men, aan de hand van een bloedtest bij de patiënt, een bepaalde therapie zal opstarten. Belangrijk hierbij is om te weten dat de bloedafname voor de patiënt geen bijkomende belasting vormt omdat men altijd voor de start van een nieuwe behandeling een bloedafname moet uitvoeren. Tijdens ProBio zal men op dat moment wat extra bloed afnemen en moet de patiënt niet extra geprikt worden. Naast dit gegeven verloopt de rest van de studie volgens de dagelijkse klinische praktijk en routine en vormt het dus geen extra belasting voor de patiënt. Enkel met betrekking tot de opvolging van de patiënt zal het ProBio-team gedurende de eerste 24 weken van een nieuwe behandeling een iets strengere opvolging inbouwen. Gedurende deze periode zal de patiënt elke 8 weken een scan (beeldvorming) laten uitvoeren in tegenstelling tot de huidige praktijk waar dit elke 12 weken is. Met andere woorden zal er dus 1 extra tijdspunt zijn waar de patiënt naar het ziekenhuis moet komen.
Hoe wegen de voordelen op ten opzichte van de belasting van de deelnemende patiënten?
Het extra bloed dat er afgenomen wordt tijdens een standaard-afname is de drijfveer van de studie. Hoewel dit voor de patiënt aanzien kan worden als een belasting, heeft deze interventie wel het voordeel dat er hierdoor een therapie op maat voorgeschreven wordt voor de deelnemende patiënt en dat de patiënt dus niet onnodig zal blootgesteld worden aan nevenwerking van een niet-werkende behandeling.
Met betrekking tot de opvolging van de patiënt gedurende de eerste 24 weken, dient de patiënt 1 keer extra op bezoek te komen bij de behandelde arts en de radioloog voor een extra scan. Hoewel dit aanzien kan worden als een extra belasting voor de patiënt m.b.t. de verplaatsing naar het ziekenhuis, heeft het wel als voordeel dat de artsen vroegtijdige progressie van de ziekte kunnen detecteren en zodoende de patiënt sneller kunnen laten veranderen van therapie. Tevens wordt deze intensere opvolging aan de hand van beeldvorming in het begin van een nieuwe behandeling aangeraden door Amerikaanse (Prostate Cancer Working Group 3) en Europese (European Association of Urology) richtlijnen.
Welke stappen zijn er ondernomen om patiënten te betrekken bij het onderzoeksproject?
Tijdens de ProBio-studie zal er gebruik gemaakt worden van gevalideerde vragenlijsten (EQ-5D, EORTC-QLQ-C30 en BPI-SF) om de levenskwaliteit van de patiënten te evalueren. Belangrijk hierbij is in te zien dat de patiënt zelf instaat voor de rapportering van deze resultaten. Deze tak van de medische wetenschappen staat ook wel beter bekend als de patient-reported outcomes (PROs) en worden ten zeerste aangeraden om deze te implementeren in elke nieuwe studie.
Daarnaast zal de ProBio-studie ook aandacht geven aan de verschillende symptomen en bijwerkingen die patiënten kunnen ervaren tijdens de behandeling van hun kanker. Aan de hand van de gevalideerde Common Terminology Criteria for Adverse Events (CTCAE) vragenlijst zullen wij ook het nevenwerking-profiel tussen een personaliseerde behandeling en standaardbehandeling vergelijken. Dit is enkel mogelijk dankzij de patiëntenparticipatie en feedback van de patiënt.
In welke mate hebben de patiënten een toegevoegde waarde aan het onderzoeksproject?
In de ProBio-studie staat de patiënt centraal. Dit is belangrijk want finaal is de patiënt de spilfiguur in elk gezondheidszorgsysteem. Hoewel ProBio tot doel heeft een onderzoeksvraag te evalueren vanuit een klinische-wetenschappelijk oogpunt, hebben wij ook bovenstaande stappen ondernomen in het klinisch protocol om de beleving van de patiënt tijdens de studie in kaart te brengen. Door gebruik te maken van PRO- en CTCAE-vragenlijsten is de patiënt actief betrokken in de studie en laat het ons toe onze interventie (i.e. de therapiekeuze, te laten bepalen door het DNA-profiel in het bloed) vanuit zijn standpunt te evalueren. Op deze manier kunnen we, dankzij de patiënt, objectief nagaan of een personaliseerde behandeling ook wel degelijk een positief effect heeft op de levenskwaliteit en ziektebeleving van de patiënt.
Het ProBio onderzoek in België wordt mede mogelijk gemaakt dankzij de steun van Kom Op Tegen Kanker. Meer info via deze link.